Rüffert-dómurinn, lýðræðið og lágmarkslaun

Í skrifum hér á síðunni hefur verið leitast við að gera grein fyrir því hvernig Evrópudómstóllinn og EFTA-dómstólinn í kjölfarið, hafa nýtt dómsmál sem upp hafa komið, til þess að seilast inn á vinnumarkaði Evrópulandanna. Um leið hafa úrskurðirnir komið í veg fyrir að lýðræðislegar ákvarðanir stjórnvalda nái fram að ganga. Fjórfrelsið hefur með öðrum orðum forgang á aðra lagasetningu.

Einn hinna tímamótandi dóma er svokallaður Rüffert-dómur sem kveðinn var upp af Evrópudómstólnum í apríl 2008. Í dómnum er gripið fram fyrir hendur stjórnvalda í Neðra-Saxlandi sem höfðu reynt að koma í veg fyrir félagsleg undirboð í verkefnum á vegum hins opinbera. Rétt eins og í EFTA-dómnum gegn Íslandi, véfengir dómstólinn skilgreiningar stjórnvalda á hvað teljast lögleg/lögbundin lágmarkslaun. Með túlkun sinni á lögbundnum lágmarkslaunum í skilningi tilskipunarinnar um útsenda starfsmenn, kemur dómstólinn í veg fyrir að stjórnvöld geti krafist þess að verktakar sem starfa fyrir hið opinbera, greiði umsamin lágmarkslaun eins og þau gerast á vinnumarkaði hins opinbera. Þau lágmarkslaun, nái samkvæmt skilgreiningu, ekki til alls launamarkaðar í Þýskalandi og því eru þau ekki nothæf viðmiðun. Það er svo sem tilvísun í þennan dóm, sem að ESA er að reyna að knésetja stjórnvöld í Noregi og fá norsk stjórnvöld til að brjóta ILO-samþykkt 94. Ég mun gera nánari grein fyrir því máli í næsta bloggi.

Ég endurbirti því grein um Rüffert-dóminn sem ég ritaði sem alþjóðafulltrúi BSRB í apríl 2008 og er að finna á heimasíðu bandalagsins(http://www.bsrb.is/erlent/nr/1350/).  Því er þó við að bæta, að í ljósi reynslunnar og niðurstöðu EFTA-dómsins gegn íslandi, er hreint ekki víst hver vörn er í lögum númer 55 frá 1980, sem kveða á um að laun og önnur starfskjör, sem aðildarsamtök vinnumarkaðarins semja um, skulu vera lágmarkskjör. Eins og dæmin frá sanna, þá er alls ekki víst að skilningur Evrópudómstólanna á hvað teljist til launa eða lágmarkslauna, samræmist skilningi viðeigandi stjórnvalda heima fyrir. En hér kemur greinin:   

Evrópudómstóllinn heggur í sama knérunn

Úrskurður Evrópudómstólsins (EJC) í svonefndu Rüffert-máli er alvarlegt áfall fyrir verkalýðshreyfinguna í Evrópu og það má jafnvel halda því fram að hann sé lýðræðinu áfall. Úrskurðurinn sem kveðinn var upp 3. apríl 2008, snerist um hvort sambandslandinu Neðra-Saxlandi í Þýskalandi hafi verið heimilt að skilyrða samninga sína við verktaka og undirverktaka, þannig að þeir greiddu sambærileg laun og kjarasamningar á svæðinu kveða á um og þar tíðkast. Dómstóllinn segir þessi skilyrði ólögleg þar sem þau stangist á við tilskipun um útsenda starfsmenn. Í stað þess að snúa við umdeildri túlkun sinni á tilskipunni um útsenda starfsmenn í Laval-málinu, vísar dómsniðurtaðan áfram inn á sömu braut. Virðist dómstóllinn staðráðinn í að snúa við upphaflegum skilningi á tilskipuninni um útsenda starfsmenn, þar sem efnisrök fyrir tilskipuninni voru þau að efling alþjóðlegra viðskipta með þjónustu krefðist sanngjarnar samkeppni og aðgerða sem tryggðu virðingu fyrir réttindum verkafólks. Nú segir dómstóllinn að hlutverk tilskipunarinnar sé „einkum það að auka frelsi til að veita þjónustu."

Frelsi til að veita þjónustu framar öllu

Virðist dómstóllinn staðráðinn í að festa í sessi túlkun sem setur fjórfrelsið í fyrsta sæti, þ.e. réttinn til að veita þjónustu sbr. gr. 49. grein stofnsáttmála Evrópusambandsins um frjáls þjónustuviðskipti. Nú er þetta frelsi túlkað á þá lund að verkalýðsfélög hafa ekki rétt til að grípa til aðgerða til að verja umsamin lágmarkskjör (eins og gerðist í Laval - málinu), og nú bætist það við að lýðræðislega kjörin stjórnvöld megi ekki taka um það ákvörðun að hafa beri hliðsjón af kjarasamningum verkalýðsfélaga við útboð og samninga. Þá gerir dómurinn að engu ákvæði tilskipana á borð við þá sem gildir um opinber innkaup frá 2004 en sú tilskipun veitir opinberum aðilum svigrúm til að skilyrða samninga með ýmsum hætti. Enn skal þess getið að dómurinn virðir að vettugi eina af meginreglum Evrópusambandsins, nálægðarregluna, sem byggir á því að ákvarðanir eigi að taka í héraði, nema þær varði heildarhagsmuni Evrópusambandins.

Ólöglegt að virða kjarasamninga

Málsatvik eru nánar þau að Neðra-Saxland, eitt af sambandslöndum eða héruðum Þýskalands, gerir samning við byggingaverktakafyrirtækið Objekt und Bauregie GmbH um að reisa fangelsi. Í lögum Neðra-Saxlands um opinber innkaup er tekið fram að óheimilt sé að gera verksamninga við verktaka eða undirverkataka sem ekki taki mið af gildandi kjarasamningum á svæðinu, að viðlögðum sektum og tók umræddur samningur mið af þeim lögum. Objekt und Bauregie GmbH ræður hins vegar pólskan undirverktaka sem greiddi aðeins 46.57% af umsömdum lágmarkslaunum. Neðra-Saxland sagði þá upp samningnum og fór í mál fyrir héraðsdómstóli og krafðist að verktakar greiddu sektir. Héraðsdómstóllinn var hins vegar ekki viss í sinni sök og sendi því fyrirspurn til Evrópudómsstólsins um hvort frelsið til að veita þjónustu útiloki að opinber aðili beiti framangreindum skilyrðum hvað varðar skírskotun til gildandi kjarasamninga á svæðinu. (Hér er um svipað ferli að ræða og átti sér stað í Laval málinu, þ.e. dómstólar heima fyrir veigra sér við að kveða upp dóma, en vísa spurningum þess í stað til Evrópudómsstólsins.)

Evrópudómstóllinn kemst síðan að þeirri niðurstöðu að sett skilyrði séu í þessu tilfelli ekki samrýmanleg tilskipuninni um útsenda starfsmenn. Í Þýskalandi sé við lýði heildarkjarasamningar á byggingamarkaði og þar séu tilskilin ákveðin lágmarkslaun, en ekki sé hægt að líta á kjarasamninginn í Neðra-Saxlandi sem ákvarðandi gagnvart ákvæðum tilskipunar um útsenda starfsmenn. Þar að auki, segir dómurinn, að lög Neðra-Saxlands um að verktakar skuli greiða samkvæmt kjarasamningum, gildi aðeins um hluta vinnumarkaðarins og taki einvörðungu til opinberra samninga. Þar af leiðandi séu lög Neðra-Saxlands ekki samræmanleg ákvæðum tilskipunar um útsenda starfsmenn. Dómurinn telur m.ö.o. að kjarasamningsbundna vernd á þessu svæði megi líta á sem samkeppnishömlur og þar sem kjarasamningarnir áskilji laun sem eru hærri en tilgreind lágmarkslaun í þýskum heildarkjarasamningum, réttlæti það ekki að hömlur verið settar á frelsi til að veita þjónustu milli landa. Umræddir kjarasamningar hafi ekki verið sérstaklega staðfestir sem almennt viðmið fyrir þýskan vinnumarkað með tilvísun í tilskipun um útsenda starfsmenn.

Kjarasamningar viðskiptahindrun

Dómurinn heggur því í sama knérunn og Laval-dómurinn og staðfestir að ekki sé unnt að knýja erlenda verktaka til að greiða meira en sem sannanlega teljist "lágmarkslaun" skv. tilskipun um útsenda starfsmenn og samkvæmt því sem hér hefur verið rakið er beiting hennar skilgreind á mjög takmarkandi vísu. Í Svíþjóð/Laval dómnum sagði dómstólinn að skýr ákvæði um lágmarkslaun skorti og því væri ekki hægt að ætlast til að erlend fyrirtæki vissu hvað væru umsamin lágmarkslaun og því ætti tilskipun um útsenda starfsmenn ekki við. (Þrátt fyrir að sænsku verkalýðsfélögin bönkuðu óumbeðin upp á og gerðu þeim skýra grein fyrir hvað teldust lágmarkslaun á svæðinu.)

Í Rüffert-málinu er einu af 16 sambandslöndum Þýskalands meinað að setja lög sem eiga að tryggja sérstaklega að farið sé eftir kjarsamningum og komið sé í veg fyrir félagsleg undirboð.

Hér eru lög sambandsríkis ekki talin nægilega skýr og telur Evrópudómstóllinn því rétt að ganga í berhögg við þau. Í báðum tilfellum er litið framhjá gildandi kjarasamningum og vilja stjórnvalda. Í Rüffert málinum lítur Evrópudómstóllinn enn fremur framhjá tilskipun um opinber innkaup sem heimilar yfirvöldum að setja viss skilyrði við gerð og úthlutun opinberra samninga.

Eru hér komið fram að varnaðarorð ýmissa gagnrýnenda ESB og þess að láta dómstólinn úrskurða um framvindu á vinnumarkaði hafa átt við rök að styðjast. Svo er komið að löglega gerðir kjarasamningar eru undir vissum tilfellum taldir til viðskiptahindrana fyrir fyrirtæki. Telur verkalýðshreyfingin að með þessum dómi sé jafnvel veitt leyfi til félagslegra undirboða.

Upprunalandsreglan í gegnum bakdyrnar?

Evrópsk verkalýðshreyfing telur að þessi dómur sé mjög varasamur og veiki óhjákvæmilega stöðu verkalýðshreyfingarinnar og grafi undan ávinningum hennar frá fyrri tíð.

Svo virðist sem Evrópudómstóllinn hafi fundið hjáleið til að koma ákvæðum "upprunalandsreglunnar" umdeildu í gildi því nú er það talin samkeppnishindrun að erlend fyrirtæki sem flytja starfsmenn milli landa undir regnhlíf frelsis með þjónustu, þurfi að greiða að fullu eftir kjarasamningum gistilandsins. Með hliðsjón af tilskipuninni um útsenda starfsmenn, má aðeins krefjast þess að erlendu fyrirtækin greiði starfsmönnum sínum tilskilin lágmarkslaun og þarf það viðmið að vera uppfyllt með formlega réttum hætti, eigi lágmarksverndarákvæði tilskipunarinnar til að teljast gilt. Gildir það um þá opinberu aðila sem vilja nýta sér ákvæði um opinber innkaup og verkalýðshreyfinguna, sem má semja um laun heima fyrir, en samkvæmt dómnum eru erlend fyrirtæki undanskilin ákvæðum þeirra kjarasamninga umfram það sem sannanlega eru lágmarkslaun. Því má segja að Evrópudómstóllinn hafi snúið við túlkuninni á tilskipun um útsenda starfsmenn; í stað þess að tryggja starfsmönnum lágmarkskjör þá eru umrædd lágmarkskjör farin að virka sem hámarkslaun fyrir aðsenda starfsmenn.Verkalýðshreyfingunni er nú meinað að berjast fyrir hönd aðsendra starfsmanna fyrir launum sem eru í takt við gildandi kjarasamninga á svæðinu, séu þeir umfram skilgreint lágmark.

Á Íslandi hefur verið álitið að íslenskur vinnumarkaður sé ekki í hættu að fá á sig álíka dóma. Lög númer 55 frá 1980 kveða á um að laun og önnur starfskjör, sem aðildarsamtök vinnumarkaðarins semja um, skulu vera lágmarkskjör, óháð kyni, þjóðerni eða ráðningartíma fyrir alla launamenn í viðkomandi starfsgrein á svæði því er samningurinn tekur til. Samningar einstakra launamanna og atvinnurekenda um lakari kjör en hinir almennu kjarasamningar ákveða skulu ógildir.

(Sjá dómsniðurstöðu Evrópudómstólsins hér: http://curia.europa.eu/jurisp/cgi-bin/form.pl?lang=EN&Submit=rechercher&numaff=C-346/06 )

(Sjá viðbrögð ETUC við dómnum: http://www.etuc.org/a/4830 )

Sjá upphaflega grein á heimasíðu BSRB: http://www.bsrb.is/erlent/nr/1350/

Athugasemdir

[Stefán (IP-tala skráð) 19.1.2012 kl. 15:45]

Sæll,

ég er aðeins að velta þessu fyrir mér.

Er þá ekki þannig að lágmarkslaun gistilands eru gildandi?  Það eru þau laun sem eru lögbundin lágmarkslaun í landinu?

Ef lög númer 55 frá 1980 segja að kjarasamningar segi til um hvað lágmarkslaun eru, eru það þá ekki gildandi lágmarkslaun gistilands og það þurfi að greiða þau?

Á þessari heimasíðu frá Þýskalandi er skýrt frá því hver lögbundin lágmarkslaun sem gistiland:

http://www.weisser-legal.eu/page.php?p=29 

Ef lög 55/1980 eru í gildi, er þá eitthvað að óttast hér á landi?  Ef já, þá hvað? 

[ESB og almannahagur, 19.1.2012 kl. 16:49]

Sæll Stefán og takk fyrir innlitið!

Það er rétt að um þetta atriði hafa verið skiptar skoðanir; hvað teljast vera "lögleg" lágmarkslaun í landinu? Samkvæmt ESB eru "lögleg" lágmarkslaun annað hvort þau lágmarkslaun sem kunna að vera tilgreind í lögum landsins, eða þá lágmarkslaun sem eru í gildi samkvæmt heildstæðum miðlægum kjarasamningum sem taka til alls landsins og öllum launagreiðendur í þeirri atvinnustarfsemi sem kjarasamningurinn tekur til, skuli greiða eftir.

Maður skyldi því fyrirfram ætla að með tilvísun í lög 55/1980, við innleiðingu tilskipunarinnar um útsenda starfsmenn, væri ljóst að "lágmarkslaun" samkvæmt kjarasamningi væru hið gilda viðmið. Það sést hins vegar á dómi EFTA-dómstólsins vegna laganna  nr. 45 27. mars “um réttindi og skyldur erlendra fyrirtækja sem senda starfsmenn tímabundið til Íslands og starfskjör starfsmanna þeirra”, að skilningur dómstólsins og íslenskra stjórnvalda á því hvað teldist til "lágmarkslauna", fór ekki saman. Íslensk stjórvöld töldu að réttur til veikindadaga teldist til "lágmarkslauna", dómstólinn var ósammála. Það eru því óneitanlega óvissuatriði þegar kemur að túlkunum dómstólsins í hugsanlegum dómsmálum í framtíðinni. (Án allrar frekari ábyrgðar gæti maður t.d. leyft sér að velta vöngum yfir hvort lægstu skráðir launataxtar á Íslandi, (sem lengi voru taxtar sem enginn var á) væru gildir launataxtar samkvæmt EFTA-dómstólnum, eða þeir lægstu taxtar sem sannarlega er greitt samkvæmt.)  

Stjórnvöld í Neðra Saxlandi, sem telur um 8 milljónir íbúa, töldu að þau gætu sett verktökum sem unnu fyrir opinbera í héraðinu, skilyrði um greiða að lágmarki laun sem væru til samræmis við þau lágmarkslaun sem kjarasamningar á svæðinu (Neðra-Saxlandi) segðu til um.  Þau hefðu til þess stjórnskipulegan rétt. Evrópudómstóllinn var ekki sammála, þar sem til væru lögbundin (og lægri) lágmarkslaun sem næðu til alls Þýskalands, það væru hin réttu lágmarksviðmið. Að auki taldi dómstólinn að þar sem opinber yfirvöld sem gerðu samninga við verktaka, gætu eðli málsins, aðeins vísað til hins opinbera launamarkaðar. Hann næði því ekki til alls launamarkaðar í Þýskalandi. Því virðist dómurinn hafa girt fyrir það, (amk í Þýskalandi), að yfirvöld geti sett kröfur til verktaka um lágmarkslaun eins og þau gerast á hinum opinbera vinnumarkaði, nema að þau séu lögbundin sem lágmarkslaun á viðkomandi vinnumarkaði í landinu öllu.

Évrópudómstólinn hefur haft lag á að koma stjórnvöldum á óvart!

[Stefán (IP-tala skráð) 19.1.2012 kl. 17:12]

Þakka þér innilega fyrir svarið.